کاربرد رایانه در حمل و نقل

در سالهای گذشته بروز تحولات گسترده در زمینه کامپیوتر و ارتباطات، تغییرات عمده ای را در عرصه های متفاوت حیات بشری به دنبال داشته است. انسان همواره از فناوری استفاده نموده و کارنامه حیات بشری مملو از ابداع فناوری های اطلاعات و ارتباطات که از آنان به عنوان فناوریهای جدید و یا عالی، یاد می شود بیشترین تاثیر را در حیات بشری داشته اند. 

دنیای ارتباطات و تولید اطلاعات به سرعت در حال تغییر بوده و ما امروزه شاهد همگرایی آنان بیش از گذشته با یکدیگر بوده، بگونه‌ای که داده‌ها و اطلاعات بسرعت و در زمانی غیرقابل تصور به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده کنندگان قرار می‌گیرد.
ICT یافناوری ‌‌اطلاعات‌و ارتباطات( Information & Communication Technology)، بدون شک تحولات گسترده ای را در تمامی عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی بشریت به دنبال داشته و تاثیر آن بر جوامع بشری بگونه‌ای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی است. جامعه ای که در آن دانایی و میزان دسترسی و استفاده مفید از دانش، دارای نقشی محوری و تعیین کننده است. گستره کاربرد و تاثیرات آن در ابعاد مختلف زندگی امروزی و آینده جوامع بشری به یکی از مهمترین مباحث روز جهان مبدل شده و توجه بسیاری از کشورهای جهان را به خود معطوف کرده است
اما در تعریف فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توان گفت؛ فناوری عبارت است از گردآوری، سازماندهی، ذخیره و نشر اطلاعات اعم از صوت، تصویر، متن یا عدد که با استفاده از ابزار رایانه‌ای و مخابرات صورت پذیرد.
صرفنظر از تعاریف متنوع و دامنه وسیع کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخشهای مختلف زندگی بشری، دسترسی سریع به اطلاعات و انجام امور بدون در نظر گرفتن فواصل جغرافیایی و فارغ از محدودیتهای زمانی محوری ترین دستاورد این فناوری است.
می‌توان از ارتباطات مطمئن و در دسترس بصورت کارآمد، به عنوان بخشی از ابزار مطرح سازی مشکلات جهانی بهره‌گرفت. ممکن است فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به تنهایی گرسنه‌ها را سیر نکند، گرسنگی را ریشه کن نکند، یا مرگ و میر کودکان را نکاهد، اما عواملی بیش از پیش و با اهمیت هستند که رشد اقتصادی و برابری اجتماعی را به حرکت درمی‌آورند.

IT در راه‌آهن:
فن‌آوری اطلاعات به خوبی جای خود را در تمامی زیرشاخه‌های صنعت حمل و نقل باز کرده است؛ به گونه‌ای که دیگر سیستم حمل و نقل بدون این فن‌آوری،سیستمی قدیمی و ناکارآمد محسوب می‌شود. فن‌آوری اطلاعات بر صنعت راه‌آهن و حمل و نقل ریلی نیز تاثیری شدید گذاشته است؛ به گونه‌ای که از مرحله اولیه حرکت تا مرحله نهایی رسیدن به مقصد، از IT بهره گرفته می‌شود. یکی از مزایای عمده فن‌آوری اطلاعات در صنعت راه‌آهن، یکپارچگی عملیات بودهاست. به این ترتیب، به عوارض هزاران سیستم جزیره‌ای، چند سیستم یکپارچه می‌تواند کلیه عملیات را پاسخگو باشد. در ادامه مهمترین این سیستم‌ها راتشریح می‌کنیم:
1ـ برنامه‌ریزی ریل:
این سیستم، منابع خدمات قطار و ظرفیت زیرساختار را براساس برنامه زمانی، برنامه‌ریزی می‌کند؛ بدین معنا که براساس پارامترهای تعریف شده، کارکنان مناسب را به برنامه‌های حرکت اختصاص می‌دهد. در این سیستم‌ها تجسم گرافیکی شبکه ممکن می‌شود. علاوه بر این، تحلیل برنامه‌ریزی‌ها و رسیدن به برنامه ریزی بهینه و عملیاتی نیز از دیگر قابلیت‌های این سیستم است. پایگاه داده پکپارچه از اطلاعات جغرافیایی خطوط راه‌آهن، قطارها خدمات راه‌آهن، کارکنان و برنامه زمانی زیرساختاری لازم در این سیستم از جمله کاربردهای IT در صنعت راه‌آهن است. با وجود این اطلاعات، می‌توان امکان رویداد تصادم و تصادف در برنامه‌ریزی‌ها را بررسی و مرتفع کرد. با برنامه‌ریزی مناسب منابع نیز اطمینان حاصل می‌شود که تمامی نیازمندی‌های عملیاتی قطار پاسخ گفته می‌شود.  یکی از قابلیت‌های منحصر به فرد این سیستم، ویرایش برنامه زمانی و انتشار نسخه بهینه آن است.
2ـ سیستم‌های کنترل عملیات:
این سیستم شرکت‌های حمل و نقل ریلی را قادر به نظارت و کنترل متمرکز ترافیک ریل و تجهیزات تکنیکی ایستگاه‌ها می‌کند. متمرکزسازی و اتوماسیون توابع مدیریت عملیات، سبب کارایی چشمگیری در هزینه و عملکرد حمل و نقل عمومی می‌شود. این سیستم‌ها، ردیابی و شناسایی قطار را ممکن می‌سازد. علاوه بر این قابلیت تنظیم اتوماتیک مسیر را دارا هستند و این ترتیب موجب انعطاف در تعیین مسیر شده و با کنترل دقیق و ارایه اطلاعات به هنگام، از تصادم قطارها جلوگیری می‌کنند. حاصل نهایی نیز افزایش امنیت است؛ به ویژه که این سیستم‌ها اتصالات ترن‌ها و دستگاه‌های dispatching را کنترل می‌کنند. همچنین، این سیستم‌ها اطلاعات مسافران را کنترل کرده و بر آنها از طریق ارتباطات صوتی / تصویری، نظارت می‌کنند. به این ترتیب با کنترل ناوگان و مدیریت خدمات قطار، امکان ردیابی واگن‌ها (بار ـ مسافران) و اطلاع‌رسانی دقیق و به هنگام میسر می‌شود. اینگونه است که فن‌آوری اطلاعات، علاوه بر ارتقای سطوح ایمنی و کارآیی، تاثیر چشمگیری در خدمات‌رسانی بهینه دارد.

3ـ تکنولوژی سیگنال:
یکی از مهمترین کاربردهای فن‌آوری اطلاعات در صنعت حمل و نقل، به بخش ارتباطات و سیگنالینگ باز می‌گردد. در گذشته، با استفاده از سیگنال‌های الکترونیکی و رله، قطارها و موقعیت‌های آنها شناسایی می‌شد؛ ولی در حال حاضر، تمامی ترن‌ها و واگن‌ها به تجهیزات هوشمند سخت‌افزاری مجهز شده است. این تجهیزات علاوه بر نشان دادن موقعیت جغرافیایی (GPS و GIS)، کاربردهای دیگری نیز دارند؛ به عنوان مثال در کنترل عملیات قطار (مانند اتصال خطوط برای مهیا کردن مسیر قطار) کاربرد گسترده‌ای دارند. از طرف دیگر، با استفاده از حسگرها، مواردی حیاتی مانند سرعت و وزن قطار محاسبه می‌شود و در صورت وجود خطا، هشدارهایی به لوکوموتیوران داده می‌شود و اگر راننده به این هشدارها عمل نکند، سیستم به طور اتوماتیک قطارها را متوقف می‌کند. این سیستم همچنین قادر است کلیه تجهیزات الکترونیکی ترن و ایستگاه‌ها را قبل از حرکت قطپ پار بررسی کند و در صورتی که ضریب ریسک صفر باشد. حرکت را ممکن سازد (interlocking).

4ـ سیستم اطلاع‌رسانی (بخش عملیات و مسافر):
در نهایت ملموس‌ترین کاربرد فن‌آوری اطلاعات در صنایع، یعنی اطلاع‌رسانی، به تحولی در ارتقای سطح خدمات انجامیده است. سردمداران صنعت راه‌آهن، شرکت‌های باری و مسافری ریلی، مسافرین حاملان بار، مشتریان اطلاعات این صنعت هستند. با داشتن زیرساختار اطلاعاتی یکپارچه و کامل، می‌توان اطلاعات را به صورت‌های مختلف مانند موبایل، نمایشگرهای CRT، PC Mobileها، اینترنت و غیره در اختیار مشتریان قرار داد و شرکت‌ها و دست‌اندرکاران می‌توانند از وضعیت خطوط و ترن‌ها آگاه باشند و به گزارش‌های دلخواه دست یابند.
مسافر نیز می‌تواند از منزل برنامه‌ریزی سفر خود را انجام دهد. بلیت تهیه کند، ماشینی برای رسیدن به راه‌آهن اجاره کند و پس از رسیدن به راه‌آهن در صورت نیاز به ادامه برنامه‌ریزی سفر و تهیه بلیت برای کلیه وسایل حمل و نقل بپردازد. او می‌تواند در خانه، ایستگاه و اطلاعاتی از این دست مطلع شود، هتل رزرو کند و در نهایت به مقصد برسد. به این ترتیب با ارایه اطلاعات کامل و کمک به برنامه‌ریزی، گام بزرگی در فرهنگ‌سازی نیز برداشته می‌شود.

ارتباط با دانشگاههاو نهادهای تحقیقاتی

شرکتهای ریلی به عنوان یکی از صنایع بزرگ هر کشور با بودجه کلان و فعالیتهای گسترده بر پایه تخصص و فن آوریهائی که به تدریج ارتقاء و توسعه می یابند اداره می شوند. لذا، دانش فنی،آموزش به کارکنان ریلی و خدمه قطار، انجام تحقیقات و پژوهش در سطح جهانی مستلزم همکاری بین صنعت ریل و دانشگاه و سایر موسسات آموزشی و آزمایشگاهی است. تجارت الکترونیک نقش خاصی در این مقوله ایفا میکند و آن عبارتست از خرید یا فروش دانش فنی در صورت داشتن ارزش شناخته شده و دریافت برخی اطلاعات که مستلزم پرداخت هزینه نشر می باشند. در اینترنت این نوع فعالیت رایج ترین فعالیت E-commerce باشد. کتب چاپی الکترونیک، بسیاری از نرم افزارها، CD و دانش فنی از دانشگاههائی که در اینترنت دارای سایت یا نشانی الترونیکی هستند توسط کارتهای اعتباری قابل ابتیاع می باشند.
کاربرد تجارت الکترونیک
آنچه در مورد تجارت الکترونیک حائز اهمیت است امکان بازاریابی و عقد قرارداد و معاملات تجاری از طریق اینترنت با امنیت کامل و با سرعت بالای کار ، سازماندهی مستمر و مطمئنتر خدمات و فعالیت ها و همزمان کاهش هزینه ها است. در مورد اطلاع رسانی نیز دسترسی سریع و فوری به اطلاعات، منابع و متون گاهی نیز استفاده از امکانات بهینه تصاویر گرافیکی و ویدئوئی وصوتی مطلوب نظر می باشد.فعالیتهای تجارت الکترونیک برای سازمانها با ابعاد و سرمایه های مختلف در محیط اینترنتی از دو سطح اجرائی تشکیل می شود:

سطح فعالیت اجرائی یا B2C (Business to customer)
*ارائه اطلاعات جامع و دقیق الکترونیکی و فروش online
*ارائه اطلاعات خدماتی و یا محصولاتی
*ارائه خدمات پشتیبانی و خدمات پس از فروش
فعالیت )B2B یا Business Business to )
*  مراحل فروشندگی کالا توسط فروشنده
*مراحل خریداری از طرف خریدار
*دخالت واسطه گر
این نوع فعالیت به شرکتهائی برمیگردد که چندان به بازاریابی مستقیم توجه ندارند چون بیشتر درگیر مسایل سازمانی با سایر شرکتهای همتراز یا پشتیبان هستند و لذا امور بازاریابی الکترونیکی خود را می توانند به واسطه گران یا منابع کوچک داخلی خود محول سازند.
فعالیت B2G
یکی دیگر از فعالیتهای قابل تامل در تجارت الکترونیک گرایش به B2G یا کار از طریق دولت است که یکی از مصادیق ارتباط شرکتها با دولت است. همچنین ،یک پایگاه دولتی جهت ایجاد ارتباط بین شرکتهای ریلی می تواند ضمن تسریع بسیار بالای برقرای ارتباط بین مثلا یک شرکت ریلی و یک آزمایشگاه فنی و مهندسی ( این سرعت اتصال دهی 100 تا 1000 برابر نسبت به اتصال اینترنتی معمولی نیز می تواند باشد) هزینه های دو طرف را کاهش دهد. همچنین در زمینه قوانین، نظارت بر رعایت حقوق، امور مالی و مالیاتی، یافتن مراجع مرتبط با فعالیت هر کاربر یا شرکت، و ایجاد هماهنگی در سطح عملیات گسترده شهری و ملی شرکتها و راهبران ریلی، همیاری لازم داشته باشد.

خلاصه ای ازمزایای استفاده تجارت الکترونیک
*کاربرد چند منظوره تجارت الکترونیک، نظیر: تبلیغات وبازاریابی و جذب مشتری، مذاکرات، مراسلات، رسمی وغیر رسمی ،ارائه متقابل اسناد و مطالب، برنامه ریزی زمانی، اتوماسیون کردن طرح ها، سازماندهی امور داخلی و اجرائی، پرداخت فوری وجه و دریافت پیش ازتحویل کالا
*زنجیره ای ساختن منابع
*ایجاد شبکه انحصاری
*رسیدن به زمان واقعی عملیاتی
*ارائه خدمات تجاری و تفریحی و اطلاع رسانی
*بایگانی مستمر و خودکار (اتوماسیون) و دسترسی آنی به اطلاعات موثر
*صرفه جوئی در هزینه به دلایل فوق و به دلیل کاهش فضای کاری و تمرکز کار و اسناد، عدم پراکندگی نیروی کار و موثرترشدن نیروی کاری(بهره وری)
*حجم بالاتر معاملات با چرخه اجرائی مشخص (به دلیل مشخص بودن منابع و طرفین تجاری)
*امکانات بیشتر در توسعه سازمانی
*کسب رضایت بیشتر مشتری در استمرار خدمات و عرضه کالا
*امکان معرفی شرکت و طرفین تجاری در هر زمان و مکان به سایر سازمان های بیگانه از طریق اینترنت
*ایجاد چرخه کاری وعملیات قابل پیش بینی
*سازماندهی داخلی بهتر
*توسعه و تقویت توانمندی شرکت
نتیجه گیری:

استفاده از تجارت الکترونیک چه در فعالیتهای ریلی و چه در سایر فعالیتهای کاری، بستگی به ارائه دانش فنی مناسب، تعمیم و اعمال ضوابط و مقررات خاص خود دارد.در راه آهن به عنوان یک مجموعه بزرگ در زمینه بازرگانی و بازاریابی معمولا قبل و یا بیش از آنکه به رابطه مشتری و فروشنده توجه شود به سازماندهی و تخصص داخل و خارج مانند نیروی متخصص انسانی، رایانه،امور تدارکات و یازرگانی راه آهن گرفته تا شرکت های تابع و تامین کننده تجهیزات ریلی توجه می شود چرا که راه آهن ها هرچه وظیفه اساسی تری داشته باشند بیش از آنکه در رقابت برای سود آوری باشند در صدد ایفای وظیفه سگین و مردمی که به دوش دارند هستند.لذا بر اساس این اهداف و با این رویکرد است که میتوانند ضمن وفادار ماندن به تعهدات خود از تجارت الکترونیک جهت نظم دهی و سازماندهی به عملیات ریلی و سود آوری موثر استفاده کنند و این در قلمرو تجارت الکترونیک در واقع تا حدودی شرکتهای ریلی را به فعالیت B2C در زمینه زیر سازه و تجهیز ساختار ریلی منحصر می سازدکه این انحصار امکانات عمده ای را جهت بهینه سازی تجارت الکترونیک در شرکت های راه اهن و صنایع ریلی فراهم آورند.

منبع:tarabarnews.com